ŚWIDOŚLIWA 

Amelanchier alnifolia
Rosaceae – różowate

UPRAWA ŚWIDOŚLIWY

Największą zaletą świdośliwy jest jej duża mrozoodporność, a także wczesne dojrzewanie owoców. Pierwsze owoce dojrzewają pod koniec czerwca. Rośliny zaczną owocować już w 3. roku po posadzeniu i plonują co roku przez 40–50 lat. Pełną produktywność osiągają w wieku 6–8 lat. Świdośliwa rośnie dobrze i zdrowo prawie na każdej glebie, jest bardzo odporna na choroby i szkodniki. 

WYSTĘPOWANIE

Uprawne odmiany świdośliwy pochodzą od dzikiej formy Amelanchier alnifolia. Rodzaj ten obejmuje około 25 gatunków, odznaczających się dużą różnorodnością i mogących osiągać wysokość od 0,5 m do nawet 15 m. W stanie naturalnym występuje w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i południowo-zachodnich rejonach Kanady. Ze względu na podobne warunki klimatyczne w tamtych obszarach roślina ta wyjątkowo dobrze zaadaptowała się do warunków panujących w Polsce. Zimą wytrzymuje spadki temperatury nawet do –40°C, a kwiaty znoszą wiosenne przymrozki aż do minus 5–7°C.

MORFOLOGIA

Krzew wielopniowy lub małe drzewko (zależnie od odmiany), dorasta zwykle do około 2 m wysokości. W zależności od odmiany krzewy są mniej lub bardziej rozłożyste.
Liście zielone, w kształcie zbliżonym do owalnego, ząbkowane na brzegach.
Kwiaty zebrane w kwiatostany, białe, samopylne (można wiec zakładać plantacje z roślin jednej odmiany, możliwe jest też zapylenie krzyżowe), kwitną w drugiej połowie IV. Okres kwitnienia trwa ok. 7-10 dni. 
Owoce są owalne, czasem lekko wydłużone z widocznymi suchymi działkami kielicha, ciemnogranatowe do czarnych, czasem purpurowe, pokryte silnym woskowym nalotem, zebrane w grona. Ich wielkość zależy od odmiany i wynosi 5–15 mm, waga waha się w granicach 0,5–1,3 g. Są soczyste, słodkie, o przyjemnym smaku i karminowym kolorze soku. Owoce dojrzewają około 45–60 dni od kwitnienia. Zwykle w okresie od końca czerwca do pierwszej połowy lipca (czyli przed zbiorami porzeczki czarnej i borówki). Średni zbiór z jednego krzewu wynosi 8–12 kg. Miąższ owoców jest soczysty. Żeby uzyskać więcej soku jest wskazane, by owoce po zebraniu pozostawić jeszcze około 7 dni aż przejrzeją. 
W owocach świdośliwy znajduje się sporo biologicznie aktywnych substancji: witaminy z grup A, B i C, cukry (8–12%, głównie glukozę i fruktozę), kwas jabłkowy i cytrynowy (0,5%), garbniki, do 1% pektyn, 0,9% tanin, karoten, kumaryny, miedź i kobalt. Charakteryzują się dużą zawartością antocyjanów (aż 1000 mg%), które są rozpoznane jako aktywne czynniki zapobiegające wielu chorobom, głównie rakowi. Zawierają niewielką ilość białka (do 9%), oraz małą ilość tłuszczu (do 5%). Jak donoszą badania, jagody świdośliwy są zasobniejsze w składniki mineralne oraz mają lepsze właściwości odżywcze i zdrowotne niż owoce borówki wysokiej. W 100 g zamrożonych owoców świdośliwy znajduje się około 7 razy więcej wapnia i żelaza niż w owocach borówki wysokiej, a także 4-krotnie więcej potasu i białka. Owoce świdośliwy zalecane są do spożywania po radioterapii i terapii antybiotykowej. Owoce pozytywnie oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu poprawiają sen i zmniejszają objawy nadpobudliwości. Napar z kwiatów wpływa ujędrniająco na naczynia krwionośne, co pomaga zapobiegać żylakom i chorobom serca.

WYMAGANIA UPRAWOWE

• gleba 
Roślina o bardzo małych wymaganiach, tak w stosunku do gleby, jak i stanowiska uprawy. Może rosnąć na wszystkich rodzajach gleb, z wyjątkiem podmokłych, bagiennych oraz suchych piasków. Dobrze toleruje gleby lekko kwaśne do lekko zasadowych (pH 6,2–7,5).

• światło 
Roślina światłolubna, w cieniu słabo owocuje. W przypadku plantacji towarowych zaleca się usytuować rzędy w kierunku północno-południowym, aby lepiej doświetlić krzewy.

• temperatura 
Jest rośliną pochodzącą z obszarów środkowo-zachodniej Kanady, gdzie latem temperatura dochodzi do +30^oC, a zimą spada do nawet –45^oC. Są to więc warunki zbliżone do klimatu panującego w Polsce, dlatego też uprawa świdośliwy jest możliwa na terenie całego kraju. 

• woda 
Nie wymaga dodatkowego nawadniania. Dobrze ukorzenione rośliny zniosą nawet długi okres suszy, są bardziej wytrzymałe niż inne gatunki owocowe. Krzewy ukorzeniają się na głębokość 140 cm, a korzenie rozkładają się szeroko, co ułatwia roślinom znalezienie wody w czasie jej niedoboru. Zachowanie odpowiedniej wilgotności gleby jest szczególnie istotne w pierwszych 2–3 latach po posadzeniu, gdy krzewy nie są jeszcze dostatecznie ukorzenione.

PIELĘGNACJA

• przygotowanie gleby
Ponieważ plantacje świdośliwy pozostają na tym samym stanowisku przez wiele lat, dlatego tak ważne jest odpowiednie przygotowanie pola pod uprawę. Jednym z podstawowych zabiegów jest oczyszczenie pola z chwastów – zwłaszcza z tych wieloletnich. Warto też ułatwić roślinom start zwiększając zawartość substancji pokarmowych, poprzez zastosowanie obornika w dawce ok. 30 t/ha lub nawozów zielonych (łubin, facelia, gorczyca). Dobrym stanowiskiem pod uprawę świdośliwy jest pole po roślinach zbożowych. Niezależnie od tych czynności należy wykonać analizę gleby i zastosować się do zaleceń. Zwykle nawożenie startowe jest podobne, jak w przypadku uprawy porzeczki czarnej lub aronii. Na glebach lżejszych stosuje się 60–80 kg P₂O₂/ha i 100–120 kg K₂O/ha. Na glebach żyznych powyższa dawkę zmniejsza się o 20–25%. Zaraz po posadzeniu roślin oraz po kwitnieniu zaleca się zastosować nawożenie azotowe w dawce 30–40 kg N/ha.

• sadzenie 
Młode rośliny najlepiej sadzić wiosną, niezależnie od tego czy są to sadzonki z odrostów korzeniowych z gołym korzeniem czy doniczkowane. Sadzonki sadzi się w dołkach umieszczając je w ziemi na poziomie, w którym rosły dotychczas. Należy dobrze ubić ziemię wokół rośliny i podlać. Rozstawa zależna jest od siły wzrostu danej odmiany oraz sposobu uprawy, jednak często przyjmuje się rozstawę podobną jak przypadku uprawy aronii. Do zbioru kombajnowego za optymalną rozstawę przyjmuje się 4,5 m x 0,75 m (co daje 3000 szt./ha). Natomiast w uprawie amatorskiej zalecana jest rozstawa 3,5–4,0 m między rzędami i 1,0–1,5 m w rzędzie. 

• przycinanie 
Po posadzeniu sadzonki skraca się o jedną trzecią długości, żeby krzew lepiej się rozkrzewił. Można je przycinać także w drugim roku tak, aby krzew miał 10–15 pędów. Po trzecim roku uprawy, kiedy świdośliwa wchodzi w okres intensywniejszego owocowania, utrzymujemy wysokość roślin na poziomie 2–2,5 m, aby owocowanie rozłożyło się na całej długości pędów. Dopiero po siódmym roku uprawy wykonuje się cięcie prześwietlające.

• zbiór 
Jagody świdośliwy dojrzewają od końca czerwca. Przy słonecznej pogodzie poleca się wykonać zbiór w dwóch terminach. Jeśli jest chłodniej owoce zbiera się stopniowo, w miarę dojrzewania. Bardzo dobrze nadają się do zbioru kombajnowego – dokładność zbioru jest bardzo wysoka, zarówno krzewy, jak i owoce nie wykazują uszkodzeń po takim zbiorze.

CHOROBY I SZKODNIKI

Świdośliwa jest rośliną, która wykazuje dużą odporność na szkodniki i choroby. Sporadycznie i to tylko niektóre odmiany mogą być atakowane przez mączniaki. W Polsce świdośliwa nie jest jeszcze uprawiana na tak masową skalę, jak na przykład w Kanadzie, gdzie obserwuje się różne szkodniki występujące na świdośliwie. Do najgroźniejszych należą: m.in. Anthonomus quadrigibbus, Hoplocampa montanicola, Epinotia bicordana, Cremona cotoneaster, Eriosoma americanum. Szkodników tych nie rejestrowano w Polsce na świdośliwie, choć należy się spodziewać, że w miarę wzrostu popularności uprawy tej rośliny, mogą one wystąpić. Dotychczas obserwowano uszkodzenia powodowane przez opuchlaki i pędraki, jak również przez zwierzęta z rodziny jeleniowatych, zające, myszy oraz ptaki – które chętnie żywią się słodkimi owocami.

ZASTOSOWANIE

W Kanadzie, w kraju, gdzie uprawia się świdośliwę na masową skalę, roślina ta ma szerokie zastosowanie. Owoce są doskonałe do spożycia w stanie świeżym oraz jako cenny surowiec dla przemysłu przetwórczego, do produkcji dżemów, konfitur bądź nalewek. Sok ma wspaniały karminowy kolor, nadający barwę innym napojom i przetworom. Owoce nadają się również do mrożenia, jako dodatek jogurtów, deserów i ciast, a także na susz. W ziołolecznictwie wykorzystuje się kwiaty świdośliwy, które stosowane w postaci nalewki bądź naparu, regulują pracę serca. Poza tym mogą być stosowane pomocniczo w chorobie nadciśnieniowej.

Literatura źródłowa
„Świdośliwa olcholistna (Amelanchier alnifolia) Nowy gatunek krzewów owocowych w Polsce” S. Pluta, E. Żurawicz, D. Kucharska, 2014 r.
https://www.farmer.pl 
https://www.kzd.com.pl
www.zahradnictvikruh.cz
https://www.szkolkarstwo.pl